31 października – 133 lata temu urodził się dh Andrzej Małkowski (1888-1919)

31 października 2021

Działacz niepodległościowy. Twórca polskiego skautingu. Honorowy Harcerz Rzeczypospolitej

Urodził się w Trębkach koło Kutna w rodzinie ziemiańskiej pozbawionej majątku za udział w Powstaniu Styczniowym. Uczył się w Warszawie, Tarnowie, Krakowie i we Lwowie, gdzie w 1906 r. zdał maturę. Podjął studia na Politechnice Lwowskiej, a następnie na Uniwersytecie Jana Kazimierza, lecz w 1910 r. zrezygnował, pochłonięty licznymi pracami na niwie społecznej i niepodległościowej.

Jeszcze w Krakowie współorganizował abstynencką organizację uczniowską „Młodzież”, należał do związku „Eleusis” i zasiadał w Zarządzie Głównym federacji związków abstynenckich „Eleuteria”. We Lwowie działał jako instruktor w ognisku „Sokoła”, był również członkiem trójzaborowego „Zetu”, a od 1909 r. instruktorem, wyłonionej z „Zetu”, Organizacji Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie”.

W listopadzie 1909 jako elew powołanej przez „Zarzewie” Armii Polskiej otrzymał polecenie przetłumaczenia wydanego rok wcześniej podręcznika twórcy skautingu Roberta Baden-Powella pt. „Scouting for Boys”. Po zapoznaniu się z jego treścią stał się gorącym entuzjastą i głównym propagatorem skautingu na ziemiach polskich. Wzbogacił jego program o wątki patriotyczne. Miał też udział w tworzeniu prawa skautowego i polskiego nazewnictwa ruchu (w tym zastąpienia określenia skaut słowem harcerz). Traktował skauting jako styl życia i metodę odrodzenia młodzieży.

Latem 1910 r. zorganizował Oddziały Ćwiczebne przekształcone wkrótce w podległe Armii Polskiej trzy pierwsze drużyny skautowe. 26 lutego 1911 r. we Lwowie na spotkaniu członków największych organizacji młodzieżowych została podjęta decyzja o stworzeniu skautingu na ziemiach polskich. W kwietniu t.r. wyszły pierwsze arkusze przygotowanego przez Małkowskiego podręcznika „Scouting jako system wychowania młodzieży”, który był przemycany do wszystkich zaborów. Uzyskanie poparcia naczelnika „Sokoła” dr. Kazimierza Wyrzykowskiego pozwoliło na zorganizowanie wiosną pierwszego kursu instruktorskiego i powołanie w dniu 21 maja 1911 r. Naczelnej Komendy Skautowej. W październiku Małkowski rozpoczął wydawanie popularnego dwutygodnika „Skaut” i objazd wszystkich małopolskich ośrodków nowopowstającego harcerstwa. Aby zebrać materiały do nowego wydania swej książki w marcu 1912 r. wyjechał na trzy miesiące do Anglii. Gdy powrócił, wskutek rozbieżności został odsunięty od pracy w „Skaucie” i Naczelnej Komendzie Skautowej.

19 czerwca 1913 r. poślubił w Zakopanem Olgę Drahonowską, drużynową pierwszej lwowskiej drużyny żeńskiej. Ślubu udzielił im ks. Kazimierz Lutosławski, instruktor i kapelan w Naczelnej Komendzie Skautowej, twórca projektu krzyża harcerskiego i statutu. Po ślubie Andrzej Małkowski stanął na czele delegacji polskich harcerzy na Trzeci Wszechbrytyjski Zlot Skautów w Birmingham, podczas którego Robert Baden-Powell odznaczył go złotym medalem za zasługi. Ze względu na stan zdrowia Olgi Małkowscy osiedli w Zakopanem i podjęli prace nauczycieli gimnazjalnych. Wkrótce stworzyli tam jeden z najsilniejszych ośrodków harcerskich. Pod kryptonimem „Termopile” Małkowski organizował na Podhalu tajne struktury niepodległościowe.

Po wybuchu wojny zgłosił się z ochotniczym plutonem zakopiańskich harcerzy do I-szej Brygady Legionów. Wziął udział w jej pierwszych walkach, lecz z powodu tyfusu i krytykowania podległości formacji wobec Austrii w 1915 r. został zwolniony.

Powróciwszy do Zakopanego podjął próbę współtworzenia niepodległej Rzeczypospolitej Podhalańskiej. W tym celu wraz ze swoimi podopiecznymi gromadził broń w jaskiniach na Nosalu. Gdy policja austriacka wykryła te magazyny, uciekł wraz z żoną przez Szwajcarię do Londynu, a następnie do Stanów Zjednoczonych. W latach 1916-1917 Małkowscy prowadzili kursy instruktorskie i zakładali polskie drużyny skautowe w USA. Zarząd Związku Sokołów Polskich w Stanach Zjednoczonych mianował Małkowskiego naczelnym skautmistrzem. Gdy upadł jego projekt utworzenia z „Sokołów” Legionu Polskiego, w styczniu 1917 r. wyjechał do Kanady i po odbyciu kursu w Szkole Oficerów Piechoty w Toronto służył w stopniu porucznika w armii kanadyjskiej, walcząc na froncie we Francji. W listopadzie 1918 roku został przeniesiony do powstającej „Błękitnej” Armii generała Józefa Hallera.

Wysłany do Odessy z rozkazem dla dywizji gen. Lucjana Żeligowskiego, zginął w nocy z 15/16 stycznia 1919 r. w katastrofie francuskiego statku „Chaouia”, który wpadł na niemiecką minę w pobliżu Cieśniny Messyńskiej. Był jedną z 476 ofiar tej katastrofy. Ciała nie odnaleziono.

Autor: Redakcja IDMN