150. rocznica urodzin gen. Józefa Hallera

150 lat temu, 13 sierpnia 1873 roku urodził się Józef Haller, generał broni Wojska Polskiego, naczelny dowódca Armii Polskiej we Francji oraz Generalny Inspektor Armii Ochotniczej w 1920 roku.

Józef Haller przyszedł na świat w majątku Jurczyce pod Krakowem w rodzinie ziemiańskiej z powstańczymi tradycjami. Należał obok innych członków rodziny do Sodalicji Mariańskiej oraz do tercjarzy, co znacznie wpłynęło na jego religijność i patriotyzm w późniejszym, dorosłym życiu. W 1882 rodzina Hallerów przeniosła się do Lwowa, gdzie młody Józef pobierał naukę w gimnazjum niemieckim. Po jego ukończeniu wstąpił do wojskowej Niższej Szkoły Realnej w Koszycach na Węgrzech, a następnie do Wyższej Szkoły Realnej w Hranicach, do której uczęszczali także arcyksiążęta austriaccy.

Po odebraniu wojskowego wykształcenia na Akademii Technicznej w Wiedniu służył w armii austro-węgierskiej. W 1908 roku odszedł z wojska w stopniu kapitana, po czym pracował społecznie w ruchu spółdzielczym i prowadził szkolenia wojskowe dla młodzieży z Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, a także zajmował się nadawaniem cech polskich skautingowi i przekształcaniem go w harcerstwo.

Po wybuchu I wojny światowej Haller był współorganizatorem Legionów Polskich u boku armii Austro-Węgier, objął stanowisko dowódcy 3. Pułku Legionów. Formacja ta zasłynęła ze zwycięstw pod Rafajłową i Nadwórną. Po tzw. kryzysie przysięgowym Haller złożył przysięgę na wierność cesarzowi niemieckiemu i dowodził II Brygadą, która weszła w skład podporządkowanego Austrii Polskiego Korpusu Posiłkowego.

Na znak protestu przeciwko postanowieniom traktatu brzeskiego, w marcu 1918 roku gen. Haller połączył siły II Brygady z polskimi formacjami w Rosji. Stamtąd przedostał się do Francji, gdzie Komitet Narodowy Polski powierzył mu dowództwo nad formującą się Armią Polską, której jednostki organizowano głównie z ochotników i byłych polskich jeńców wojennych z armii państw centralnych. Na mocy układu z 28 września 1918 roku Błękitna Armia została uznana przez państwa Ententy. Walczyła ona na froncie zachodnim z wojskami niemieckimi, a jej rozbudowy nie przerwał koniec wojny – została przerzucona do Polski, wzmacniając tworzące się Wojsko Polskie.

Po wojnie Hallerowi powierzono dowództwo Frontu Pomorskiego, utworzonego w celu pokojowego zajęcia Pomorza, przyznanego Polsce w traktacie wersalskim i jako dowódca w lutym 1920 roku dokonał symbolicznych zaślubin Polski z Bałtykiem. W trakcie wojny polsko-bolszewickiej sprawował funkcję Generalnego Inspektora Armii Ochotniczej, przy organizowaniu której miał duże zasługi. Wśród ochotników nie zabrakło członków wszystkich warstw społecznych, młodzieży, czy grup narodowościowych zamieszkujących Polskę. Dowodził Frontem Północnym podczas Bitwy Warszawskiej 1920 r.

W okresie międzywojennym Haller przewodniczył Związkowi Harcerstwa Polskiego i pełnił funkcję prezesa Polskiego Czerwonego Krzyża. Utrzymywał też kontakty z młodzieżą akademicką i był jednym z protektorów Korporacji Studentów Uniwersytetu Poznańskiego Baltia. Posłował na Sejm z ramienia Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej. Nie poparł wyboru prezydenta Gabriela Narutowicza i potępił zamach majowy Józefa Piłsudskiego, po czym został przeniesiony w stan spoczynku. Od roku 1936 do 1939 roku był współorganizatorem opozycyjnego Frontu Morges i kierował Stronnictwem Pracy.

Podczas II wojny światowej gen. Haller działał we Francji w rządzie na wychodźstwie. Prowadził także działalność zachęcającą amerykańską Polonię do wstępowania do tworzącego się we Francji Wojska Polskiego. Po wojnie osiadł w Wielkiej Brytanii i tam zmarł w czerwcu 1960 roku. Jego prochy sprowadzono do Polski w roku 1993.