Zza Atlantyku dr. Aleksandra Macieja Jabłońskiego: O Finlandii w NATO – i nie tylko

26 kwietnia 2023

Herb Finlandii (wersja współczesna z 1978) – Wikipedia

Niezwykłym historycznym momentem było 4 kwietnia 2023 przyjęcie oficjalne Finlandii jako 31. członka Traktatu Północnoatlantyckiego NATO i to dokładnie w rocznicę podpisania tego paktu w Waszyngtonie 4 kwietnia 1949 przez dwanaście państw – Belgię, Danię, Francję, Holandię, Islandię, Kanadę, Luksemburg, Norwegię, Portugalię, Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię i Włochy. Traktat nakłada ważne zobowiązania międzynarodowe, które należy respektować gwarantując całkowitą suwerenność wszystkich członków NATO. Najważniejszym artykułem paktu NATO jest Art. 5, który gwarantuje udzielenie pomocy w razie zbrojnej napaści na każdego członka: Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej, będzie uznana za napaść przeciwko wszystkim i dlatego zgadzają się, jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nich w ramach wykonywania prawa do indywidualnej lub zbrojnej samoobrony, uznanego na mocy artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom napadniętym, podejmując niezwłocznie, samodzielnie, jak i w porozumieniu z innymi Stronami, działania, jakie uzna za konieczne, łącznie z użyciem siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszary północnoatlantyckiego.

Także współczesny herb Finlandii obrazuje jej główny problem – czyli zagrożenie ze Wschodu i niełatwe związki ze Szwecją. Ewolucja herbu przedstawia jednak Jej historię. W 1556 król szwedzki ze znanej nam dynastii Wazów, Gustaw I Waza nadał swojemu synowi Janowi tytuł księcia Finlandii. Wtedy Finlandia jako część królestwa Szwecji uzyskała swoje pierwsze godło, ale obecny jego rysunek najbardziej jest zbliżony do nagrobka wspomnianego Gustawa I w katedrze w Uppsali. Lew pochodzi z herbu szwedzkiego rodu Folkungów, a dwa miecze z historycznego herbu dawnej Karelii, na którym były przedstawione dwie zakute w zbroje ręce trzymające w jednej prosty miecz normandzki, a w drugiej pochodzący pewnie z Nowogrodu, zakrzywiony miecz wschodni. Dziewięć róż oznacza dziewięć historycznych prowincji Finlandii: Häme, Karelia, Laponia, Ostrobotnia, Satakunta, Sawonia, Uusima, Varsinais-Suomi i Wyspy Alandzkie.

Agresja Rosji na Ukrainę zmieniła ostatecznie podejście Finów do zachowania neutralności przez całe dekady. Finlandia oparła się samotnie najazdowi ZRSR podczas krwawej wojny zimowej w latach 1939-1940, ale z powodu swojego osamotnienia była zmuszona przyjąć pomoc hitlerowskich Niemiec. Po dalszych walkach w 1944 roku udało się zachować względną neutralność, chociaż penetracja sowiecka w sprawy fińskie była znacząca, a ambasada ZRSR w Helsinkach była centrum szpiegowskim na całą ówczesną Skandynawię. Finlandia musiała się pogodzić z utratą prawie całej Karelii. Odrąbano jej również jedno małe ramię na samej północy (okręg Petsamo) oraz okręg Salla, a także wprowadzono siły sowieckie do bazy w Porkkala. W wyniku zagarnięcia Karelii, Sowieci przejęli kontrolę nad kluczowym dla Finlandii kanałem Saima (używa się nazwy polskiej Kanał Saimiański), który łączył całą śródlądową sieć wodną jezior Saima i innych szlaków z terytorium Finlandii z Zatoką Fińską. Od 2000 roku przewozy tym szlakiem utrzymują się na poziomie 2 mln ton rocznie. W latach 90-tych otwarto też przewóz pasażerski (wtedy dochodził do 100 tysięcy rocznie, ale teraz spadł poniżej 30 tysięcy). Obecnie Finlandia jest już w innej sytuacji i stanowi obok Norwegii i Kanady, najbardziej na północ wysuniętą część flanki NATO. Terytorium Finlandii liczy ok. 340 tys. km², ale jej granica z Federacją Rosyjską wynosi 1313 km co stanowi dokładnie połowę całkowitych granic – 2628 km. Liczba ludności wynosi ponad 5.5 miliona. Większość kraju stanowią lasy, jeziora i bagna, skąd pochodzi fińska nazwa kraju – Suomi, czyli kraj bagien. Jest to jednak kraj urzekający pięknem przyrody, gdzie można znaleźć tereny, gdzie nigdy do tej pory nie stanęła ludzka stopa. Największym bogactwem Finlandii są lasy. Sam mogłem dostąpić pięknego przeżycia, jakim było używanie do kreślenia rysunków technicznych i konstrukcyjnych na wspaniałej jakości kalce fińskiej… Teraz to już daleka przeszłość, gdyż cała dokumentacja techniczna jest wykonywana wyłącznie za pomocą programów komputerowych.

Fińskie zawodowe wojska lądowe, lotnictwo i marynarka wojenna stanowią pewną siłę, ale równocześnie nie przekraczają liczebnie indywidualnych armii państw bałtyckich. Armia fińska wszystkich rodzajów broni liczy ok. 42 tysiące żołnierzy służby stałej, ale Finlandia jest w stanie w kilku szybkich fazach zmobilizować ok. 300 000 rezerwistów. To stawia ją na 51. miejscu w świecie i to z dobrym budżetem ok. 6,5 mld dolarów (USD) rocznie. Rezerwiści nie zasilą w czasie mobilizacji tylko istniejących jednostek, ale również tworzy się z nich nowe jednostki. Fińska armia jest bardzo dobrze wyszkolona, ale posiada stosunkowe małe siły pancerne, lotnictwo i marynarkę wojenną. Wszystkie rodzaje broni fińskiej armii są bardzo dobrze wyposażone i częściowo nawet w sprzęt własnej produkcji. Podczas moich studiów w 1969 roku, a potem gdy jeszcze dwukrotnie dłużej pracowałem jako młody inżynier w jednym z biur projektowych w centrum Helsinek, miałem możność odwiedzić bazę marynarki wojennej, gdzie służył szwagier jednego z moich fińskich kolegów, który był architektem. Ten młody fiński oficer marynarki powiedział mi wtedy, że w razie konfliktu (a były to czasy jeszcze pełnej neutralności), Finlandia jest gotowa zaminować swoje wszystkie wody przybrzeżne… Natomiast wiadomo było wszem i wobec, że Finlandia posiada ogromne schrony przeciwatomowe, jak również podziemne szpitale i inną infrastrukturę pozwalającą przetrwać najgorszy konflikt. Były już wtedy doskonale wyposażone i cały czas odnawiane i dobrze konserwowane. Sam nawet zaprojektowałem mały podziemny żelbetowy skarbiec fabryki w latach 70-tych budowanej dla firmy amerykańskiej Honeywell. Skarbiec posiadał potężnej grubości żelbetowe mury co potrafiły stawić czoła nawet podziemnym wybuchom…

Gdy do sojuszu atlantyckiego wstąpi wkrótce, trzeba mieć nadzieję, Szwecja, to te dwa państwa istotnie wzmocnią północną flankę NATO, dotychczasowo jedynie bronioną przez Norwegię. W ten sposób wszystkie państwa Ligii Nordyckiej będą w NATO, a oprócz Morza Północnego, również Bałtyk będzie w całości morzem kontrolowanym całkowicie (lub prawie całkowicie) przez NATO. Spowoduje to i już powoduje istotną zmianę stosunku sił w tym regionie, jak i w samej Arktyce. To będzie miało duże znaczenie również dla Kanady, która musi opierać się o parasol ochronny zapewniony przez USA. Armia fińska posiada bardzo wysokie morale spowodowane przede wszystkim świetnym wyszkoleniem. Finowie zawsze słynęli z bitności i wielkiej odwagi. Dowiodła tego obrona kraju w obliczu inwazji sowieckiej w 1939 roku. Na czele armii stanął po raz drugi w kluczowym momencie historii dla Finlandii wspaniały żołnierz i ukochany przez wszystkich (lub lepiej zaznaczyć prawie wszystkich) marszałek Carl Gustaf Emil baron Mannerheim, który wtedy już miał ponad 70 lat. 

Marszałek Finlandii Carl Gustav Emil baron Mannerheim (1867 – 1951) 
(fot. ca. 1940, dpa picture alliance/Alamy)

Pod Jego dowództwem obrona tzw. Przesmyku Karelskiego okazała się przez długi czas nie do złamania przez atakującą falami Armię Czerwoną, której dowódcy nie liczyli się z życiem swoich żołnierzy. Linię obrony nazwano wtedy Linią Mannerheima. Podczas tych walk padło jednak stare miasto Vyborg (po fińsku Vipuuri). Było ono symbolicznym miejscem dla Finów, ale też dla Szwedów, jako dawna twierdza jeszcze z walk przeciwko Nowogrodowi. Podczas tzw.  wojny następnej (po wojnie zimowej) w latach 1941-44 (po angielsku Continuation War) słynna była radiowa akcja Finów, mająca na celu uniemożliwienie Sowietom wysadzenie min wokół portu w Vipuuri (Vyborg). Postanowiono na różnych wybranych częstotliwościach nadawać bez przerwy melodię popularnej fińskiej polki – Säkkijärven Polkka.  To uniemożliwiło Sowietom uruchomienie min i ich wysadzenie za pomocą sygnałów radiowych. Wojna trwała do 1944 roku, ale Finowie byli zmuszeni do poddania miasta i z nim prawie całej Karelii. Jest to boleśnie odczuwane przez naród fiński aż do dziś. 

Współczesna Finlandia to nie tylko nowoczesne o wysokim poziomie życia państwo, ale również kraj tak miłych stworków jak Muminki. Autorką serii o Muminkach była Szwedofinka, która pisała wyłącznie po szwedzku Tove Jansson. Przypuszczam, że sama nie spodziewała się tak ogromnej popularności opowiadań o fińskich trollach, trochę o wyglądzie małych białych hipopotamów. Opowiadania o Muminkach przetłumaczono na ponad trzydzieści języków (w tym również na jęz. polski). 

Tove Jansson (1914 -2014) – autorka popularnych na całym świecie książek o Muminkach, nagrodzon w Polsce Orderem Uśmiechu (fot. 1956, domena publiczna)

Współczesna Finlandia nie jest tylko Doliną Muminków, ale również doliną nowoczesnych firm takich jak NOKIA, krajem przyjaznym i bardzo dobrze zorganizowanym. Uczniowie szkół fińskich zdobywają najwyższe laury w różnych olimpiadach wiedzy, a także zajmują wysokie miejsce pod względem posiadanej wiedzy np. w dziedzinie matematyki, która wbrew pozorom pozostaje dziedziną podstawową by uplasować całe społeczeństwo na wysokim poziomie rozwoju intelektualnego i nowoczesnej technologii.

Pozostaje mi tylko wspomnieć ważne słowa Marszałka Mannerheima skierowane dla swojego narodu, które zamieścił w swoich wspomnieniach (wydanych po raz pierwszy w Polsce dopiero 1996 roku):

Chcę przede wszystkim zaszczepić następnym pokoleniom świadomość, że niezgoda we własnych szeregach jest groźniejsza niż miecz nieprzyjaciela, a wewnętrzne waśnie umożliwiają atak z zewnątrz…

I dalej:

Zwierając szeregi w godzinie niebezpieczeństwa, naród fiński kupił prawo do niepodległego życia w kręgu wolnych narodów. To, że nie zawiódł w czasie największych prób, dowodzi, że wywodzi się ze zdrowego i mocnego pnia. Jeżeli pozostaniemy wierni sobie w obliczu zmienności losu, zjednoczeni i niezłomni, trwać będziemy przy wartościach, tworzących podstawę wolności Finlandii: odziedziczonej po ojcach wierze, miłości ojczyzny, zdecydowaniu i ofiarnej woli obrony – naród fiński może ufnie patrzyć w przyszłość.

Są to równocześnie ostatnie słowa wspomnień Mannerheima, w oryginale szwedzkim zatytułowanych Minnen, a napisanych już na emigracji w Szwajcarii. Jego autorski wstęp ma datę 1950, czyli rok przed śmiercią. Są to słowa ważne, które mają zastosowanie nie tylko dla Finlandii.

Autor: Redakcja IDMN