10 października – 83 lata temu powstało Stronnictwo Pracy (SP)

Inspiracją dla utworzenia SP była wcześniejsza działalność Frontu Morges – inicjatywy Paderewskiego, gen. Sikorskiego i gen. Hallera powołania opozycyjnej wobec sanacji reprezentacji politycznej.

Kongres Zjednoczeniowy odbył się 10 października 1937 r. w Warszawie. Poprzedziły go zjazdy likwidacyjne Narodowej Partii Robotniczej (NPR) i Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji (PSChD), z połączenia których powstało właśnie SP wzmocnione kombatanckim Związkiem Hallerczyków (próby koalicji ze Stronnictwem Ludowym Wincentego Witosa zakończyły się fiaskiem).

Pierwszym prezesem SP został przebywający na przymusowej emigracji Wojciech Korfanty. Podczas jego nieobecności obowiązki pełnił wiceprezes Karol Popiel. Przewodniczącym rady naczelnej został gen. Józef Haller. Najsilniejsze struktury SP rozwinęło na Górnym Śląsku, w dużym stopniu dzięki wsparciu katolickich księży.

Program Stronnictwa był typowo chrześcijańsko-demokratyczny. Jego twórcy opowiadali się za ustrojem parlamentarnym odrzucając zarówno totalitaryzm, jak i liberalny kapitalizm jako prowadzące do niewoli lub anarchii. Propagowali katolicką koncepcję społeczeństwa i eksponowali historyczną rolę chrześcijaństwa jako czynnika kształtującego polskie obyczaje i kulturę. Za podstawę gospodarki uznawano własność prywatną. Politykę zagraniczną zamierzano opierać na sojuszu z Francją oraz budowie konfederacji środkowoeuropejskiej. Podczas pierwszego zjazdu uchwalono rezolucję, w której zapowiadano złamanie szkodliwych działań komunistycznych, masońskich i żydowskich oraz przekształcenie Polski w państwo na wskroś chrześcijańskie, narodowe i demokratyczne .

W czasie II wojny światowej SP (kryptonim „Romb”) było jednym z czterech głównych partii politycznych obozu londyńskiego. Trzej jego politycy pełnili funkcję Delegata Rządu na Kraj. W lutym 1943 w skład SP weszła Federacja Organizacji Narodowo-Katolickich „Unia” (jej członkiem był m.in. Karol Wojtyła), a w marcu 1944 Związek Odrodzenia Narodowego.

Po wojnie Stronnictwo podzieliło działalność między grupę pozostałą na emigracji oraz część krajową z przybyłym z Londynu Karolem Popielem, który 15 lipca 1945 r. zwołał kongres w ruinach Warszawy. W oparciu o porozumienia jałtańskie, partia wznowiła oficjalną działalność. Była reprezentowana w TRJN, Krajowej Radzie Narodowej, lokalnych radach narodowych i w administracji państwowej. Po roku działalności, wobec infiltrowania przez agentów UB i działań dywersyjnej frakcji „Zrywu” 18 lipca 1946 r. Popiel zawiesił działalność partii. W 1947 r. rozpoczęły się aresztowania i procesy członków Stronnictwa, jednak uległa wobec komunistów część SP działała w Polsce do 1950 r., kiedy to niecałe tysiąc (z jej ówczesnych 17 tys.) członków wraz z prezesem Tadeuszem Michejdą wstąpiło do Stronnictwa Demokratycznego.

Na emigracji Stronnictwo reprezentowała nieliczna grupa członków. Jego czołowy działacz Hugon Hanke, który w 1955 r. został premierem Rządu RP na uchodźstwie i wrócił do kraju okazał się najważniejszym agentem bezpieki w strukturach emigracji londyńskiej.