19 lutego – 170 lat temu urodził się Konrad Prószyński ps. Kazimierz Promyk (1851-1908)

Działacz oświatowy, pisarz i wydawca; autor elementarzy; założyciel tajnego Towarzystwa Oświaty Narodowej, wydawca i redaktor „Gazety Świątecznej”, członek Ligi Narodowej.

Urodził się w zubożałej rodzinie szlacheckiej w Mińsku Litewskim, gdzie ojciec prowadził fotograficzne atelier. Kilka lat dzieciństwa spędził u jego boku na zesłaniu w Tomsku.

Powrócił do kraju w 1868 r. Po zdaniu matury w warszawskim gimnazjum, w latach 1872-1876 studiował prawo na uniwersytecie, lecz jego powołaniem stała się oświata ludowa.

Latem 1874 r. na wsi mazowieckiej koło Kałuszyna, na ścianie dworskiej stodoły przy drodze do kościoła, stworzył swój pierwszy elementarz, i zaczął uczyć chłopów czytania. Na początku 1875 r. wydał jego papierową wersję („Elementarz ścienny”) w postaci planszy do powieszenia w izbie. W kolejnych latach stale go ulepszał, by w 1879 r. wydać „Obrazową naukę czytania i pisania”, wznawianą przez 33 lata w łącznie milionowym nakładzie i uznaną na londyńskiej wystawie za najlepszy elementarz świata.

W 1875 r. w gronie studentów założył tajne Towarzystwo Oświaty Narodowej mające na celu szerzenie oświaty wśród ludu, które jednak po dwóch latach zakończyło działalność. Kontynuował swą misję indywidualnie. W 1878 r. założył wydawnictwo i jednocześnie wysyłkową „Księgarnię Krajową Konrada Prószyńskiego”. W styczniu 1881 r. powołał do życia tygodnik „Gazeta Świąteczna”, adresowany przede wszystkim do tysięcy prenumeratorów wyedukowanych na jego elementarzach. Corocznie dostarczał im ponadto kalendarz p.t. „Gość”. Usiłując walczyć z rusyfikacją i przemycać wiadomości o polskiej historii wielokrotnie ścierał się z cenzurą. Propagował nauczanie indywidualne metodą samouctwa; położył wielkie zasługi w upowszechnianiu czytelnictwa na wsi.

Na przygotowanym przez niego gruncie rozwinął się niebawem ludowy program „Głosu“ Jana Popławskiego i oświatowe działania Ligi Narodowej, która przyjęła go w swe szeregi. Został również członkiem honorowym Polskiej Macierzy Szkolnej i galicyjskiego Towarzystwa Szkoły Ludowej. Stanisław Kozicki trafnie o nim napisał: „Należał Prószyński do tej kategorii ludzi w Polsce, którzy w braku odpowiednich instytucji, zakazanych przez rządy zaborcze, zastępowali je całkowicie”.

Zmarł w Warszawie 8 lipca 1908 r. Na jego grobie (Cmentarz Powązkowski, kw. T-1-15/16) wyobrażono figurę chłopa czytającego gazetę. Ten, który spoczywa pod ziemią — uczył lud polski czytać.