2 kwietnia – 79 lat temu ukazał się pierwszy numer pisma „Sztuka i Naród” (1942)

2 kwietnia 2021

Czasopismo związane ideowo z Konfederacją Narodu – konspiracyjną organizacją utworzoną w środowisku działaczy ONR-Falanga Bolesława Piaseckiego jesienią 1940 r. – był jedynym wychodzącym regularnie w czasie okupacji niemieckiej pismem literackim. Ukazało się 16 numerów (w 12 zeszytach, ostatni w lipcu 1944 roku). Początkowo miały formę zeszytów powielanych, od jesieni 1943 r. były drukowane.

Redakcja skupiała grupę młodych, debiutujących twórców. Publikowano utwory poetyckie i prozatorskie, artykuły publicystyczne, felietony historyczno-literackie, recenzje i nekrologi. Redaktorami naczelnymi byli kolejno: Bronisław Onufry Kopczyński (aresztowany 9 stycznia 1943, zginął w Majdanku 5 kwietnia t.r.), Wacław Bojarski (postrzelony 25 maja 1943, zmarł tydzień później), Andrzej Trzebiński (rozstrzelany 12 listopada 1943) i Tadeusz Gajcy (poległ 16 sierpnia 1944).

Mottem periodyku były słowa Cypriana Kamila Norwida: „Artysta jako organizator wyobraźni narodowej”. Twórcy należący do kręgu „SiN” krytycznie oceniali międzywojnie. Kulturę tego okresu uważali za miałką, niepoważną i zdziecinniałą, a najjaskrawszym tego przykładem miał być dorobek Skamandrytów. Proponowali w zamian idee czynu i sztuki społecznie zaangażowanej w kształtowaniu nowej, imperialnej świadomości kulturalnej, opartej na zasadach katolickiego uniwersalizmu, w którym dostrzegano trzecią drogę pomiędzy totalitaryzmem a liberalną demokracją. Na łamach pisma pojawiła się między innymi idea imperium słowiańskiego – federacji narodów słowiańskich – które pod przewodnictwem Polski mogłoby stawić czoła dominacji Rosji i Niemiec. Z myślą o realizacji takiego programu latem 1943 r. z inicjatywy Andrzeja Trzebińskiego w środowisku „SiN” powstał ponadpartyjny „Ruch Kulturowy”.

Autor: Redakcja IDMN