21 kwietnia – 100 lat temu zmarła dr Teresa Ciszkiewiczowa (1848-1921)

21 kwietnia 2021

Lekarka, działaczka organizacji narodowych, oświatowych i kobiecych.

Urodziła się w majątku rodzinnym na Żmudzi. Naukę pobierała w domu rodzicielskim. W wieku 15 lat wzięła udział w powstaniu styczniowym będąc kurierką w oddziale księdza Antoniego Mackiewicza. Wykształcenie średnie zdobyła w Rydze. W 1873 r. udała się na studia medyczne do Berna, gdzie 6 lat później otrzymała dyplom lekarski i do 1883 r. pracowała jako asystentka w katedrze chemii fizjologicznej prof. Marcelego Nenckiego. Związała się podówczas ze środowiskiem emigracyjnym skupionym wokół Zygmunta Miłkowskiego (później wstąpiła do założonej przez niego Ligi Polskiej).

Powróciwszy do kraju w 1883 r. zamieszkała w Warszawie, gdzie otworzyła praktykę ginekologiczno-położniczą. Była pierwszą kobietą lekarzem w Polsce.

Brała aktywny udział w pracy patriotyczno-społecznej. Należała do inicjatorek ruchu emancypacyjnego w Polsce. W 1886 r. założyła wraz z Walerią Marrené-Morzkowską i stanęła na czele tajnego Koła Kobiet Korony i Litwy (1886–1905), pierwszej trójzaborowej organizacji kobiecej, której patronowały m.in. Maria Konopnicka i Eliza Orzeszkowa.

W 1898 r. została przyjęta do Ligi Narodowej, działając przede wszystkim na polu inicjatyw edukacyjnych. Należała do Towarzystwa Oświaty Narodowej, a następnie do Polskiej Macierzy Szkolnej. Zasiadała w zarządzie Związku Unarodowienia Szkół. Organizowała tajne nauczanie, kursy i odczyty, zakładała biblioteki, zajmowała się również kolportażem podziemnej prasy (m.in. „Przeglądu Wszechpolskiego”).

Opuściła Ligę Narodową w 1908 r. nie zgadzając się ze stanowiskiem Romana Dmowskiego wobec strajku szkolnego i protestując przeciwko jego orientacji na Rosję.

W kwietniu 1913 r. wraz z Izabelą Moszczeńską-Rzepecką powołała w swym warszawskim domu tajną Ligę Kobiet Polskich Pogotowia Wojennego, której celem stało się niesienie „pomocy moralnej i materialnej w walce zbrojnej o Niepodległość Polski przeciwko Rosji”. W zebraniu założycielskim brało udział 24 osób, wśród nich Maria Dąbrowska.

Po wybuchu I wojny światowej Ciszkiewiczowa blisko współpracowała z Polską Organizacją Wojskową, z legionami oraz z Departamentem Wojskowym Naczelnego Komitetu Narodowego. Działała ponadto w Polskim Towarzystwie Pomocy Ofiarom Wojny. W 1916 r., po wznowieniu Polskiej Macierzy Szkolnej, włączyła się w jej działalność.

Zmarła w Warszawie. Spoczywa na Cmentarzu Powązkowskim (kw. 28 wpr., rz. 2, gr. 9).

Autor: Redakcja IDMN