21 października – 120 lat temu urodził się Władysław Jan Grabski (1901-1970)

21 października 2021

Był synem Władysława Grabskiego, dwukrotnego premiera RP. Urodził się w Warszawie, dzieciństwo przeżył w rodzinnym Borowie. W latach 1912–1914 uczęszczał do warszawskiego Gimnazjum Konopczyńskiego. Po wybuchu I wojny światowej wyjechał z rodzicami do Petersburga, a po wybuchu rewolucji bolszewickiej ewakuował się na Krym. W kwietniu 1918 r. powrócił z rodziną do Warszawy, gdzie dwa lata później zdał maturę w gimnazjum Adama Mickiewicza. Podczas wojny z bolszewikami jako ochotnik służył w 24 Pułku Ułanów. W latach 1920-1924 studiował na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego.

W 1923 r. zadebiutował tomikiem poetyckim „Rosja. Obrazy i myśli wierszem” powstałym pod wpływem przeżyć autora w czasie rewolucji bolszewickiej.

Po uzyskaniu dyplomu w wyjechał na Sorbonę, gdzie studiował historię średniowiecza i doktryn ekonomicznych. Po powrocie uzyskał doktorat na UW (1927) za pracę o utopijnym socjaliście Karolu Fourierze i podjął pracę w Biurze Ekonomicznym Banku Polskiego. W 1927 r. ojciec przekazał mu część swojego majątku Grabkowo k. Warszawy (obecnie na terenie Ursusa), w którym mieszkał do śmierci z poślubioną podówczas malarką Zofię Wojciechowską – córką Stanisława, byłego Prezydenta RP.

Odkąd w 1929 r. wykryto u niego gruźlicę, poświęcił się pisarstwu i publicystyce. Wielokrotnie wyjeżdżał do sanatoriów w Davos i Zakopanem, gdzie zaprzyjaźnił się ze Stanisławem Ignacym Witkiewiczem (jako zapalony fotografik wykonał cykl portretów Witkacego).

Związał się z ruchem narodowym. Publikował w dzienniku „ABC” i tygodniku artystyczno-literackim „Prosto z Mostu” wychodzących pod redakcją Stanisława Piaseckiego. W narodowym dzienniku „ABC” ukazała się w odcinkach jego pierwsza powieść polityczna p.t., „Bracia” (1933). Po rozłamie w ONR zbliżył się do Bolesława Piaseckiego i jego ONR-Falangi. W 1937 r. podpisał „Zasady programu narodowo-radykalnego”, jednak wkrótce zdystansował się od tego ruchu, zniechęcony zarówno jego aliansem z sanacyjnym OZONem, jak i rosnącym antysemityzmem.

W latach 1937–1938 porzucił tematykę polityczną, a w jego twórczości nastąpił zasadniczy zwrot w kierunku uniwersalistycznie pojmowanego chrześcijaństwa. Otwierała go powieść historyczna W cieniu kolegiaty (1939).

W kampanii wrześniowej uczestniczył jako ochotnik w Pułku Zbornym Chełm. Wojnę przeżył z rodziną w Grabkowie, blisko współpracując z AK i ukrywając Żydów. Podczas okupacji napisał historyczną „Sagę o Jarlu Broniszu”.

W marcu 1945 r. zaangażował się w prace Ministerstwa Ziem Odzyskanych. Napisał rozdawaną przesiedleńcom broszurę Polska nad Odrą, Nysą i Pasłęką (1945) oraz informator pt. 200 miast wraca do Polski (1947). W 1948 opuścił ministerstwo w proteście przeciw stanowisku reprezentowanym przez władze wobec tzw. „autochtonów”.

W 1949 r. otrzymał nagrodę literacką Episkopatu Polskiego i zaangażował się w prace Rady Prymasowskiej dla Odbudowy Kościołów Warszawy. Publikował w prasie katolickiej do końca 1950 r., kiedy to zaczął obowiązywać wobec niego „zapis” cenzury. W czerwcu 1955 r. sąd koleżeński Związku Literatów Polskich skreślił go z listy członków za napisanie (niepublikowanej) „Katolickiej Ballady” powstałej po śmierci Gałczyńskiego. Rok później przywrócony, wystąpił z apelem o uwolnienie prymasa Wyszyńskiego.

Po 1956 r. współpracował z Instytutem Wydawniczym PAX, w którym wydawał swoje wiersze i powieści. Ostatnią z nich były, pośmiertnie wydane, autobiograficzne „Blizny dzieciństwa” (1971) doprowadzone do wybuchu I wojny światowej.

Pod koniec życia trawiony chorobą wyłączył się z życia publicznego. Zmarł w warszawskim szpitalu 3 listopada 1970 r. Spoczywa w grobie rodzinnym na Cmentarzu Powązkowskim (kw. 89-3/4-30/31)

Autor: Redakcja IDMN