22 kwietnia – 132 lata temu zmarł Władysław Ewaryst hr. Plater (1808-1889)

22 kwietnia 2021

Poseł na Sejm powstańczy 1831 r., polityk emigracyjny, dziennikarz, twórca Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu.

Urodził się w Wilnie, gdzie uczęszczał do szkół. W 1827 r. rozpoczął podróż po Europie. Na wieść o wybuchu powstania listopadowego powrócił z Anglii do kraju. Latem 1831 r. podpisał akt przystąpienia do powstania województwa mińskiego i został najmłodszym posłem na powstańczy Sejm.

Po klęsce powstania i konfiskacie rodzinnego majątku wyemigrował do Paryża i 10 grudnia 1831 r. wraz z bratem Cezarym powołał tam Towarzystwo Litewskie (od 1832 r. Towarzystwo Litewskie i Ziem Ruskich). W przemówieniach i broszurach głosił potrzebę narodowej wspólnoty tułaczy polskich ze wszystkich trzech zaborów. W latach 1833-1836 włączył się w działalność Towarzystwa Literackiego i z jego ramienia wydawał pismo „Le Polonais. Journal des intérêts de la Pologne”. Służył jako łącznik księcia Adama Jerzego Czartoryskiego z francuskim i angielskim światem politycznym. W 1840 r. przebywał w Londynie, usiłując zainteresować członków rządu brytyjskiego kwestią Wolnego Miasta Krakowa. Po powrocie do Paryża odsunął się od środowiska księcia Czartoryskiego, zarzucając mu „starczą senność” i założył katolicko-monarchistyczny „Dziennik Narodowy” (wydawany przez 7 lat). Stopniowo przechodził na pozycje katolickiej ortodoksji i wspierając Zmartwychwstańców zajadle walczył z towiańszczyzną.

Skłócony z paryską emigracją, w 1844 r. przeniósł się na stałe do Szwajcarii, gdzie w pobliżu Zurychu nabył willę Broelberg i poślubił słynną niemiecką aktorkę Karolinę Bauer.

W 1848 r., na wieść o wybuchu rewolucji lutowej we Francji, odwiedził Paryż, odnawiając współpracę z Hotelem Lambert.

W czasie Powstania Styczniowego uczestniczył w organizowaniu przerzutu młodzieży polskiej udającej się do kraju z Włoch przez Szwajcarię. W marcu 1863 r. zawiązał Komitet Pomocy Polakom w Zurychu, do którego wciągnął popularnego poetę Gottfrieda Kellera. Rok później został mianowany agentem Rządu Narodowego w Szwajcarii. Po upadku powstania pokładał nadzieje w wybuchu europejskiej wojny i snuł plany utworzenia Ligi Antymoskiewskiej „od Sztokholmu po Stambuł”. Należał do fundatorów Instytucji Czci i Chleba, próbował także urządzić Dom Inwalidów Polskich.

W sierpniu 1868 r., w stulecie konfederacji barskiej, ufundował nad Jeziorem Zuryskim Kolumnę Wolności. W 1870 r. przeniósł ją na dziedziniec wydzierżawionego na 99 lata zamczyska w Rapperswilu, w którym po częściowym remoncie otworzył w październiku t. r. Muzeum Narodowe Polskie. Poświęcił mu 20 ostatnich lat życia. Sprawami zbiórki narodowych pamiątek i materialnego wsparcia zaprzątał Polskę, Europę i Amerykę. Celebrował kolejne rocznice, usiłował stworzyć w zamku miejsce międzynarodowych kongresów. Pomimo zaangażowania i niewątpliwych zasług hrabia budził kontrowersje. Bywał krytykowany za wielkopańskie fumy, zacietrzewienie i skłonność do autoreklamy. Wytykano mu samowolę, a nawet osobiste sknerstwo.

W 1872 r. zwrócił się do organizatorów Akademii Umiejętności w Krakowie o zaopiekowanie się Rapperswilem, ale Józef Szujski odniósł się do tego krytycznie. W 1875 r. powołał «Zarząd Muzeum» lecz ciału temu nie przyznał żadnych uprawnień do chwili swojej śmierci.

Zmarł w swojej willi Broelberg. Został pochowany obok żony na dziedzińcu zamkowym w Rapperswilu. Zygmunt Miłkowski napisał o nim: „Polska mu serce i głowę zapełniała. Kochał ją i myślał o niej, pragnąc jej służyć jak najskuteczniej. I służył – służył jak mógł i umiał“.

Autor: Redakcja IDMN