27 września – 135 lat temu urodził się prof. Stanisław Pigoń

27 września 2020

Jeden z najważniejszych badaczy literatury polskiej w XX wieku, uważany za najwybitniejszego znawcę Mickiewicza, rektor Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, działacz społeczny, ideolog kultury ludowo-narodowej.

Pochodził z ubogiej rodziny chłopskiej ze wsi Kombornia pod Krosnem. Po ukończeniu gimnazjum w Jaśle wbrew woli rodziny podjął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim ukończone w 1906 r. Podczas studiów związał się z tajną Ligą Narodową i stowarzyszeniem „Eleusis” – założoną przez filozofa Wincentego Lutosławskiego młodzieżową organizacją propagującą moralny rozwój narodu oraz wstrzemięźliwość. Do 1914 r. redagował wraz z żoną adresowane do ludu czasopismo „Iskra” poświęcone narodowemu wychowaniu. Wielki wpływ na intelektualną i polityczną formację Pigonia odegrał jego mistrz i przyjaciel prof. Ignacy Chrzanowski.

Przez całe życie Pigoń łączył pasję historyka literatury z misją pedagoga narodowego. W 1912 r. napisał: „Miejmy tę odwagę! … serce ludu przesunąć ku sercu Polski, nakryć je wzajemnie. Niechby chłop poczuł swój osobisty, krzyczący obowiązek dbania o to, co się z Polską dzieje. Oto zadanie”.

Interesował się szczególnie okresem romantyzmu i modernizmu, a przede wszystkim dziełem Adama Mickiewicza. Badał i wydawał utwory Fredry, Żeromskiego i Orkana, zajmował się także kulturą polskiej wsi. Bibliografia jego prac liczy ok. 1200 pozycji. Wykształcił wielką rzeszę polonistów, był nauczycielem Karola Wojtyły.

Naukową biografię i akademickie zajęcia przerywały wojny. Podczas pierwszej służył jako oficer w pułku artylerii armii austro-węgierskiej. W listopadzie 1918 r. został żołnierzem Wojska Polskiego. Walczył w wojnie polsko-ukraińskiej i wojnie polsko-bolszewickiej dowodząc pociągami pancernymi „Hallerczyk” i „Bartosz Głowacki”. Szedł do rezerwy w stopniu kapitana.

We wrześniu 1919 r. został docentem literatury polskiej na nowoutworzonym Uniwersytecie Poznańskim. W marcu 1921 r. otrzymał habilitację na Uniwersytecie Jagiellońskim. Następnie w latach 1921-1931 był profesorem na Uniwersytecie im. Stefana Batorego w Wilnie, pełniąc urząd prorektora i rektora (1927-1928). Od 1931 r. przez 30 lat był profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Dużo publikował także w prasie endeckiej, w „Myśli Narodowej” i w „Kurierze Poznańskim”. Po śmierci Romana Dmowskiego ogłosił w „Polityce Narodowej” hołdowniczą deklarację.

We wrześniu 1939 r. zgłosił się do wojska, lecz mu odmówiono. W listopadzie podczas „Sonderaktion Krakau” został aresztowany przez Niemców i ponad trzy miesiące więziony w Sachsenhausen. Od wiosny 1941 r. włączył się w tajne nauczanie oraz działalność konspiracyjną Stronnictwa Narodowego.

Po wyjściu Niemców z Krakowa w styczniu 1945 r. zaczął organizować polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Opiekował się też Bursą Akademicką oraz Stowarzyszeniem Bratniej Pomocy. Wkrótce spotkał się z szykanami ze strony władz komunistycznych, był inwigilowany przez UB, zajadle atakowany przez organizatora marksistowskiej nauki Stefana Żółkiewskiego i zmuszony do rezygnacji z pełnionych funkcji.

Zmarł w trakcie pisania rozprawy o III części Dziadów 18 grudnia 1968 r. Spoczywa na cmentarzu Salwatorskim w Krakowie. Zgodnie z jego wolą, gromadzoną przez całe życie wielka biblioteka (ok. 9351 vol.) trafiła do Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie (ob. Biblioteka Uniwersytetu Rzeszowskiego).

Autor: Redakcja IDMN