7 kwietnia – 162 lata temu urodził się Franciszek Nowodworski (1859-1924)

7 kwietnia 2021

Adwokat, pierwszy prezes Sądu Najwyższego i prezes Trybunału Stanu. Publicysta, polityk i działacz narodowy.

Urodził się w Kalwarii na Suwalszczyźnie. Gimnazjum kończył w Płocku (1879), gdzie jego ojciec został sędzią. Studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim i w 1884 r. obronił doktorat. Rok później, jako adwokat przysięgły, bronił m.in. Ludwika Waryńskiego i jego 28 towarzyszy z I Proletariatu. Jako obrońca w wielu procesach karnych i politycznych zasłynął świetnymi mowami i wielkim zaangażowaniem. Od czasów studenckich pisał sprawozdania sądowe do „Kuriera Warszawskiego”, a w latach 1897–1899 kierował redakcją tej gazety.

Jednocześnie z pracą zawodową angażował się politycznie w ruchu narodowo-demokratycznym i przyjaźnił się z Romanem Dmowskim.

W 1899 r. po przemówieniu na wiecu młodzieży policja carska przeprowadziła w jego mieszkaniu rewizję i po odnalezieniu tajnych dokumentów (memoriałów generał-gubernatora), został aresztowany i osadzony w X Pawilonie Cytadeli, a następnie sądzony w Petersburgu i skazany na przymusowe osiedlenie w Odessie. Powrócił do Warszawy w maju 1903 r. i odnowił praktykę adwokacką, włączając się w organizację samorządu palestry.

Z jego inicjatywy nowopowołany Związek Adwokatury Polskiej (ZAP) w 1905 r. podjął uchwałę, stanowiącą, że: „Związek Adwokatury ma na celu ochronę praw narodu polskiego”.

W 1906 r., gdy rozpisano pierwsze wybory do I Dumy Państwowej, wystąpił – wraz z Dmowskim – na wiecu przedwyborczym w Filharmonii warszawskiej przekonując zebranych: „Polska nigdy bytu państwowego nie utraciła! Stosunki, jakie przemoc wroga wytworzyła, mają charakter czasowy. Teraz zadaniem przedstawicieli Polaków w Petersburgu jest właśnie walka o prawa narodowe!”.

W latach 1906-1907 z ramienia Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego był posłem w I i II Dumie Państwowej, w której pełnił funkcje sekretarza Koła Polskiego. W kwietniu 1907 r. , wraz z Henrykiem Konicem i Janem Steckim, opracował projekt nadania Królestwu Polskiemu autonomii na wzór galicyjskiej.

Wychowany na wzorach pracy organicznej, przed I wojną światową udzielał się społecznie m.in. w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych, Polskim Towarzystwie Higienicznym i Polskiej Macierzy Szkolnej.

W czasie wojny był członkiem Centralnego Komitetu Obywatelskiego i Komitetu Narodowego Polskiego. W 1915 r. ewakuował się w głąb Rosji. Po wybuchu rewolucji lutowej został prezesem piotrogrodzkiego Polskiego Klubu Narodowego, a w lipcu 1917 r. członkiem Rady Polskiej Zjednoczenia Międzypartyjnego w Moskwie. Na słynnym Zjeździe Polaków Wojskowych w Moskwie uzasadniał konieczność tworzenia armii polskiej.

Powszechnie uznawany za autorytet moralny, porzuciwszy aktywność polityczną, pełnił po odzyskaniu niepodległości eksponowane funkcje prezesa Izby Karnej Sądu Najwyższego (od jesieni 1918), a następnie pierwszego prezesa Sądu Najwyższego i prezesa Trybunału Stanu (od 1 marca 1922). Tuż przed śmiercią został wiceprezesem Międzynarodowego Stowarzyszenia Prawa Karnego w Paryżu.

Zmarł na zawał w Sekursku koło Koniecpola. Pogrzeb na Cmentarzu Powązkowskim był narodową manifestacją. Spoczął pod katakumbami (grób 73/74). Wybito okolicznościowy medal, a w 1929 r. powołana została fundacja im. F. Nowodworskiego, której celem głównym stała się dbałość o czystość prawniczego języka polskiego.

Autor: Redakcja IDMN